رضا افضلی     

...روزِ چهارم شهریور1383 هم برای سالگشت درگذشت اخوان بر مزار وی گرد آمدیم
      به پیشنهادِ آقای قهرمان، مثل برخی از سال های پیش بنده مُجری این بزرگداشت شدم. در مراسمِ امسال آقایانِ قهرمان،باقرزاده،صدّیق،معین و شکوهی و دیگران شعر خواندند. من در فواصلِ شعر خوانی ها به سه نشانۀ مشترک در شاعران بزرگ اشاره کردم. وگفتم در همۀ شاعرانِ بزرگ مثل فردوسی،نظامی، حافظ وصائب و...و اخوان ثالث، دست کم سه نشانه وجود دارد:
1-شعرشاعر بزرگ در اذهانِ مردم رسوب می کند.
      بسیاری از شعر های اخوان را اهلِ شعر ومردمِ شعرخوان ازبرند. از نسلِ من «غزالۀ علیزاده» نویسندۀ معاصر، درخردسالی شعر های اخوان ثالث را از حافظه در محافلِ ادبی زمان می خواند. و بدین گونه وارد دنیایِ ادبیّات شد. از نسل های بعدی خانمِ صبا عظیمی دانشجوی سالِ آخرِ دانشگاه است(اکنون درهند است و تحصیلات تخصصی خودرا می گذراند) که در نو نهالی در همین مکان اشعار اخوان را ازبر برای حضّار قرائت کرد. 
2-پاره هایی از اشعارشاعر بزرگ،به ضرب المثل تبدیل می شود.
      اگر ضرب المثل های اشعارِ اخوان را به زبان بیاورم متوجه خواهید شد که شما هم گاهی آن هارا به کار می برید. فقط چند نمونه را می خوانم:
بی انقلاب مشکل ما حل نمی شود
پول حلال کاخ مجلل نمی شود
عید آمد و ما خانۀ خود را نتکاندیم
پدر بزرگ شدن خود به خود ندارد عیب
هوا بس ناجوانمردانه سرد است آی
لحظۀ دیدار نزدیک است
کسی راز مرا داند که از این سو به آن سویم بگرداند
3- شاعرِ بزرگ شعرایِ جوانتر نسلِ خود ونسل های بعدی را دنباله روِ خویش می سازد.
      هرکدام ازشاعران بزرگ اقماری دارند. در کتاب های نقد ادبی معاصر در بارۀ مکتب،مدرسه و دبستانِ اخوان مطالبی خوانده ایم. دکتر شفیعی کدکنی، آزرم وخویی در آغازِ کارِ شاعری راهِِ اخوان را الگوی خویش قرار دادند و بعدها به گواهیِ آثارشان به استقلال رسیدند. استاد دکتر شفیعیِ کدکنی که خود در نقد ادبی صاحب مکتبی خاصّ است در زمینۀ شاعری هم به جایی رسیده است که انبوهی از مردمِ فرهیخته و معمولی شعر های او را از بر می خوانند. 

      قهرمان سال ها ست غیر از دوره های خانوادگی در نشست های دوستانه شرکت می کند. مدّتی در منزل گلچین هر هفته جلسه ای ادبی داشتند که بنده هم یک بار در آن شرکت کردم. در آن جلسه که دوستانِ قهرمان جمع می شدند بحث ها بیشتر در محور شاعران سبک هندی دور می زد.
      آقای قهرمان دوره های دایر و تعطیل شده بسیار تجربه کرده است. یکی از دوره هایی که اخیراً دایر شده دوره ای است که آقایان: قهرمان، باقرزاده، دکترحدادی، دکتر احمد علوی، آرمات، دکتر خلیلی، دکتریاحقّی، دکتر راشد محصل و فرامرز و اخیراً دکتر ناصح در آن شرکت دارند. در آن جلسه آقای قهرمان پنج غزل از حافظ می خواند و دکتر راشد به توضیحاتِ عرفانی آن می پردازد. دوساعتی دربارۀ مسایل مختلف بحث می کنند و جلسه به پایان می رسد.
      جلسۀ دیگر در جمعه ها برگزار می شود. آن جلسه در منزل آقای محمد علی صاحبکارِ راد است(اکنون در منزل  آقای محمود یاوری برگزار می شود.) افزون بر پیش کسوتان، جوان ترها نیزدر آن جا شرکت می کنند. آقای قهرمان در حضور دوستان ، شاعرانِ جوان خراسان را به دقت راهنمایی می کند. برخی از جوانان مستعد از آن جا کم کم به جلساتِ سه شنبۀ منزلِ قهرمان راه می یابند. دو تن از آن جوانان آقایانِ حامد علیزاده و وحیدِ عیدگاه طرقبهی هستند که قول قدما شعرشان روی در ترقی دارد.    
      باری، برخی دوستان که به عللی نتوانسته اند در یک یا چند جلسه منزل قهرمان شرکت کنند درست در اوج جلسه به آن جا تلفن می زنند و ضمنِ اظهارِ ارادت به آقای قهرمان برای همۀ حاضران در جلسه سلام می رسانند.  
      اگر گرفتار مشغلۀ زندگي هم باشي و نتواني به طور مرتّب در جلساتِ منزلِ قهرمان شركت كني، در هرجا كه باشي عصرِ سه شنبة هر هفته دلت به منزل آقای  محمّد قهرمان مي رود. و دكتر شفيعي هميشه تلفني به آقای قهرمان، مي گويد که عصرهای سه شنبه خود را در جلسۀ منزلِ شما احساس می کنم.
      در بزرگداشتِ سالها دوستي و همكاري با استادم آقای محمّد قهرمان شعري سرودم و آن را در مجلسِ توديعي كه كتابدارانِ دانشكده بر پا داشته بودند، خواندم. وي بعد از بيست و هفت سال خدمت در دانشكدة ادبيّات، سه سال پيش از موعدِ مقرّر، درخواست بازنشستگي كرد و در روز 29/7/1367 بازنشسته شد.آقای قهرمان با سبدي گل، همكاران و دوستانِ خود را در حالي كه چشماني اشك آلود داشتند ترك گفت و زير باراني از دعاي خير از كوچة صفوفِ دل ها گذشت و كتابخانة محبوبش را بدرود گفت:    
باغبان

گرفته يك سبدِ گل به دوش و از درِ باغ
به خنده، بر سرِ هر شاخه اي نظر دارد
زبعدِ زحمتِِ سي ساله، باغبان ا مروز
براي گردشِ صحرا، سرِ سفر دارد

به سال هاي جواني كه باغ را مي كاشت
ميانِ خرمنِ مو، خوشه اي سفيد نداشت
نگاهِِ او چو شهابي زديده بر مي جَست
دوآبگينة روشن به راهِ ديد نداشت

كتابخانة دشتِ ادب اگر امروز
به شاخه شاخة خود ميوة گران دارد
به هر درختِ تناور چو بنگري، بيني
نشانِِِ دستِ هنرمندِِ قهرمان دارد

كتابخانه اگر همچو باغ، فیّاض است
به خود ببال! كه معمارِ اين بنايي تو
زبس كتاب زهر گوشه گرد آوردي
به خشت خشتِ بناي خود آشنايي تو

چه مايه مرغكِ عاشق، كه روي شاخة گل
به حق شناسيِ تو، دمبدم صفير زدند
چه مايه جغدِِ هنرور نُمايِ بدآهنگ
براي كُشتنِِ احساسِ تو نفير زدند
 

نگاه ها به سرآغاز و انتهاي كتاب
زدستخطِّ تو بايد كه بوسه بردارند
به قدرِِ ثانيه هاي جوانيِ تو شود
اگر خطوطِ ترا، واژه واژه بشمارند

پر از نجابت و پاكيست سينه ات اي دوست
به با صفايي يك چشمه سار مي ماند
چنين كه نرم و سبك مي وزد سخن هايت
به مهرباني ِباد بهار مي ماند

به راهِ دوستي ات هر كه گام بردارد
به چشمِ بسته رود، زان كه بيمِ چاهي نيست
تو همچو چشمه زلالي كه ژرفِِ تو پيداست
گِلابه را به دلِ چشمة تو راهي نيست

دلم براي حضورت بهانه مي گيرد
به يادِِ آن همه سالي كه يارِمن بودي
سزد به خويش ببالم به دستياري تو
كه اوستادِ منا در كنارِ من بودي

تو اي درختِِ تواضع كه از برِ دانش
هزار شاخة سنگينِ سرنگون داري
هماره ميوه ببخشا و ديرزي با شعر
كه صائبي و به هر بيت ِِخود فسون داري

چو ابر مي گذري از فرازِ باغ كه باز
به رويِ تشنگيِ دشت، گوهر افشاني
به سوي خانه روي تا زبارش قلمت
زمينِ شعر و ادب را به سبزه پوشاني

برو كه در پيِ تو از صداقت و پاكيت
هزار ابرِِدعا ودرود مي بارند
به هركجا كه نهي پا، زديدنت مردم
به احترامِِ تو از سركلاه بردارند.
                                   2/7/67 رضا افضلی
باز نشستة دانشکدة ادبیات دانشگاه فردوسی و عضو هیات علمی پیشین دانشگاه آزاد(مدرس کنونی دانشگاه پیام نور)

کتابنامه
ا- افضلی،رضا:شناختنامه استاد محمد قهرمان،مشهد،انجمن آثار و مفاخرفرهنگی خراسان رضوی،1384.
2-قیامی میر حسینی، جلال: ده چهره، ده نگاه، تهران، خانۀ آبی، 1377.
3-افضلی، رضا: «کتابخانۀ دانشکدۀ ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد». کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی،1379 دفتر دوم.
4-اخوان ثالث، مهدی: (م امید) مجموعۀ مقالات، (مجلد اول) توس، 1349
5-یاحقی، محمدجعفر و محمدرضا، خسروی: (زیر نظر)، کتاب پاز،مشهد  
6-شفیعی کدکنی، محمد رضا: شاعر آینه ها، بررسی سبک هندی و شعر بیدل، تهران، آگاه، 1366.
7-یوسفی، غلامحسین: چشمه روشن، دیدار با شاعران، تهران، علمی، چاپ چهارم، 1371.
8-گلشن آزادی، علی اکبر:  صد سال شعر خراسان، به کوششِ احمد کمالپور، مشهد، آفرینش های هنری آستان قدس،1370.
9-آملی مقدم، ناصر: شریعتی در دانشگاه مشهد، مشهد، جهادِ دانشگاهی،1379.
10قدسی، غلامرضا: نغمه های قدسی، شرحِ حال و تدوینِ محمّدقهرمان، مشهد، ارشاد، 1370.
11-قرائی، یدالله: چهل و چند سال با امید، تهران، بزرگمهر،1370.
12کمالپور، احمد: (کمال)، گلشن کمال، مشهد، ارشاد، 1372                                               
کتابنامه

1- آزرم، م. و (م.سرشک): شعر امروز خراسان، مشهد، توس،1342.
2- آملی مقدم، ناصر: شریعتی در دانشگاه مشهد، مشهد، جهادِ دانشگاهی،1379.
3- اخوان ثالث، مهدی (م امید): ارغنون، تهران، مروارید،    1345.
4- اخوان ثالث، مهدی(م. امید): ترا ای کهن بوم و بر دوست دارم. تهران، مروارید، چاپ دوم، 1369.
5- اخوان ثالث، مهدی(م امید): از این اوستا، تهران، مروارید، چاپ دوم،1342.
6- اخوان ثالث، مهدی: (م امید) صدای حیرت بیدار، زمستان، تهران، 1371.
7- اخوان ثالث، مهدی: (م امید) مجموعۀ مقالات، (مجلد اول) توس، 1349.
8- افشار، ایرج: فهرست مقالات فارسی، تهران، جیبی، ج3(1355) ،علمی و فرهنگی ج4 (1369)و ج5 (1374).
9- افضلی، رضا: «دژبان کهنسال سبک خراسانی»، پاژ9، ویژۀ کمال، شهریور 1370. 
10- افضلی، رضا: «شعر به یاد ماندنی قرن»، کتاب پاژ،2شهریور 1370.
11- افضلی، رضا: «ماهی»، خاوران،ش11، 9،مرداد و مهر70.
12- افضلی، رضا: «کتابخانۀ دانشکدۀ ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد». کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی،1379 دفتر دوم.
13- باستانی پاریزی، ابراهیم: حماسۀ کویر، تهران، امیر کبیر،1357.
14- باقرزاده، علی: زلال بقا، مشهد، پاژ،1373.
15- بهار، احمد: دیوان اشعار شادروان شیخ احمد بهار، مشهد، مهندس راشدِ بهار، 1370.
16- بهار، محمدتقی: دیوان بهار (دوجلد) به کوشش مهرداد بهار، توس، چاپ چهارم با حروف چینی جدید. 1368.
17- پلنگ پوش، منیژه: پیامبران باران (موسیقی در شعر فارسی)، مشهد، جلیل، 1382.
18- حافظ، شمس الدین محمد: دیوانِ حافظ، تصحیحِ محمد قزوینی و دکتر قاسم غنی، تهران، زوّار، (بی تا).
19- حسن زاده سیاه قلم خراسانی، حاج اکبر: دیوان سیاه قلم خراسانی. مشهد، چاپخانۀ دقت، 1354.
20- دهخدا، علی اکبر: امثال و حکم، ج1، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، 1361.
21- ذوالقدری، میمنت: (میر صادقی)، واژه نامۀ هنر شاعری، فرهنگ تفصیلی اصطلاحات فنّ شعر  و سبک ها و مکتب های آن، تهران، کتاب مهناز، 1373.
22- سپهری، سهراب: هشت کتاب، تهران، طهوری، چاپ دوم، 1359.
23- شاملو، احمد: هوای تازه، تهران، نیل، 1355.
24- شفیعی کدکنی، محمد رضا: شاعر آینه ها، بررسی سبک هندی و شعر بیدل، تهران، آگاه، 1366.
25- شفیعی کدکنی، محمد رضا: «شاعران  امروزخراسان» (رضا دبیری جوان، رضا فردوسی پور، رضا افضلی، م.کلاهی اهری، هاشم جوادزاده، محمدتقی خاوری) به معرّفی دکتر محمّد رضا شفیعی کدکنی. چیستا، سال هفتم، شماره 5 ص661 به بعد.
26-  شفیعی کدکنی، محمدرضا: مجلۀکلک، «در بازخوانی سنت ها»، ص127.
27- شمس لنگرودی، محمّد: تاریخ تحلیلی شعر نو، تهران، مرکز، 1378.
28- غفوری ساداتیه، مهدی: فرهنگ کتاب شناسی شاعران، جاودانه ها، 3 ج، شیراز، نوید شیراز، 1380.
29- فرّخ زاد، فروغ: تولّدی دیگر، تهران، مروارید، 1348.
30- قدسی، غلامرضا: نغمه های قدسی، شرحِ حال و تدوینِ محمّدقهرمان، مشهد، ارشاد، 1370.
31- قرائی، یدالله: چهل و چند سال با امید، تهران، بزرگمهر،1370.
32- قهرمان، محمد: نوارسخنان آقای قهرمان در مراسم بزرگداشت از ایشان در انجمن ادبی فرخ مشهد، مورخ جمعه20/6/69.
33- قهرمان، محمّد: (به کوشش)، خلوتِ خیال (غزلیات و ابیات برگزیدۀ مولانا صائب تبریزی، با مقدمۀ امیری فیروز کوهی) اصفهان، شاهنامه پژوهی،1380.
34- قهرمان، محمّد: «حسرت»، در راه هنر، ش2، سال اول، 1334.
35- قیامی میر حسینی، جلال: ده چهره، ده نگاه، تهران، خانۀ آبی، 1377.
36- کاخی، مرتضی (به اهتمام ): باغ بی برگی، یاد نامۀ مهدی اخوان ثالث، (م امید) تهران، نشر ناشران، 1370.
37- کتابستان مشهد: نسیمی از دیارخراسان: گزیدۀ اشعار علی باقرزاده(بقا)، ذبیح الله صاحبکار(سهی)، غلامرضا  قدسی، محمدقهرمان، احمدکمالپور(کمال) مشهد، کتابستان،1370.
38- کمالپور، احمد: (کمال)، گلشن کمال، مشهد، ارشاد، 1372.
39- گلچین معانی، احمد: کاروان هند، در احوال و آثار شاعران عصر صفوی که به هندوستان رفته اند، ج1، مشهد، آستان قدس، 1369.
40- گلشن آزادی، علی اکبر:  صد سال شعر خراسان، به کوششِ احمد کمالپور، مشهد، آفرینش های هنری آستان قدس،1370.
41- معین، محمد: فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، 1356و 1358.
42- مینوی، مجتبی: (زیر نظر)، هفتاد سالگی فرخ، تهران، انتشارات مجلۀ یغما، 1344.
43- یاحقی، محمدجعفر و محمدرضا، خسروی: (زیر نظر)، کتاب پاز،مشهد  
44- یاحقی، محمدجعفر: مقالۀ« ازشمار خرد»، یادنامۀ استاد زنده یاد دکتر احمد علی رجائی بخارائی.مجلۀدانشکده ادبیات و علوم انسانی 
45- یوسفی، غلامحسین: چشمه روشن، دیدار با شاعران، تهران، علمی، چاپ چهارم، 1371.